Banki Żywności to organizacje zajmujące się zarówno ratowaniem żywności przed zmarnowaniem, jak i pomocą żywnościową. Obecnie na terenie całego kraju funkcjonuje 31 banków, które współtworzą Federację Polskich Banków Żywności – FPBŻ . Federacja ratuje żywność przekazując ją podmiotom, z którymi współpracuje, a która na każdym etapie – od produkcji do konsumpcji, jest marnowana.

Pierwsze Banki Żywności zaczęły powstawać już pod koniec lat 90-tych. Ich misją jest ratowanie żywności przed zmarnowaniem i przekazywanie jej osobom potrzebującym. Realizują ją poprzez pozyskiwanie tzw. produktów niehandlowych czyli wadliwie opakowanych lub o krótkim terminie przydatności do spożycia, ich przechowanie i dystrybucję do lokalnych organizacji i instytucji partnerskich. Każdy z Banków tworzy lokalną sieć takich podmiotów. Jeśli reprezentujesz organizację, która chciałaby pozyskiwać żywność za pośrednictwem Banku Żywności, skontaktuj się z najbliższym Bankiem w twojej okolicy.

Dzięki takiemu modelowi działania w 2020 roku Banki Żywności uratowały ok. 39 tysięcy ton żywności – 14 tysięcy pochodziło z sieci handlowych, a 25 tysięcy przekazali producenci i dystrybutorzy (dane FPBŻ). Żywność ta, wraz z tą dystrybuowaną w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Żywnościowa, pomaga corocznie ok. 1,5 mln osób w potrzebie, a według danych GUS w 2020 roku w skrajnym ubóstwie żyło w Polsce 1,6 mln osób.

Banki Żywności promują także postawy sprzyjające niemarnowaniu żywności. Co roku organizowane są obchody Światowego Dnia Żywności (16 października), a od dwóch lat także Międzynarodowy Dzień  Świadomości o Stratach  i Marnowaniu  Żywności (International Day of Awareness of Food Loss and Waste) wyznaczony przez Organizację Narodów Zjednoczonych (ONZ) w 2020 roku. Zarówno FPBŻ, jak i lokalne Banki Żywności realizują także całoroczne projekty edukacyjne. Na uwagę zasługują warsztaty towarzyszące przekazywaniu żywności uczące jak w pełni skorzystać z przekazanej żywności oraz w jaki sposób zminimalizować wyrzucanie jedzenia we własnym gospodarstwie domowym.

Innymi organizacjami, które podobnie jak Banki Żywności zajmują się zarówno ratowaniem żywności przed zmarnowaniem, jak i pomocą żywnościową na terenie całego kraju, są m.in.: Caritas Polska, Towarzystwo Pomocy im. Św. Brata Alberta oraz Polski Komitet Pomocy Społecznej. Choć warto podkreślić, że ich kluczową motywacją, jest pomoc osobom potrzebującym, a ratowanie żywności jest jednym ze sposobów pozyskiwania produktów spożywczych dla tych osób.

Caritas Polska to katolicka organizacja dobroczynna działająca na całym świecie, w tym również w Polsce, która od marca 2017 roku w partnerstwie z 45 Caritas diecezjalnymi prowadzi program Spiżarnia Caritas. Program opiera się głównie na realizacji przyjętej w 2019 roku ustawy o niemarnowaniu żywności. Zgodnie z nią sklepy i hurtownie spożywcze przekazują organizacji produkty, które nie mogą zostać sprzedane ze względu na bliski termin przydatności do spożycia lub wady wyglądu artykułów spożywczych lub ich opakowań. Żywność trafia do oddziałów organizacji na terenie całej Polski, w których działają zespoły złożone z wolontariuszy, przekazujące żywność osobom potrzebującym.

Towarzystwo Pomocy im. Św. Brata Alberta to katolicka organizacja dobroczynna, która niesie pomoc osobom bezdomnym i ubogim poprzez sieć 64 kół na terenie całej Polski (liczba kół w 2019 roku), które prowadzą schronisko, noclegownię, ogrzewalnię, kuchnię lub inną formę pomocy osobom w potrzecie. W placówkach prowadzonych przez Towarzystwo zapewniany jest przynajmniej jeden posiłek (zupa lub kanapki i herbata), przygotowywany z żywności, która jest zarówno ratowana ze sklepów, supermarketów i hipermarketów (niektóre koła współpracują z Bankami Żywności w pozyskiwaniu jedzenia), jak i jest dystrybuowana w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Żywnościowa.

Polski Komitet Pomocy Społecznej to stowarzyszenie, które zajmuje się pomocą materialną i organizacyjną osobom w trudnej sytuacji życiowej. Organizacja prowadzi kluby seniora, świetlice, stołówki, jadłodajnie oferując m.in. posiłki osobom w podeszłym wieku, dzieciom i młodzieży z rodzin niewydolnych wychowawczo lub w trudnej sytuacji. Komitet organizuje także koncerty charytatywne i spotkania okolicznościowe z okazji świąt Bożego Narodzenia i Wielkiejnocy.

Banki Żywności ratując żywność przekazują ją różnym podmiotom. Są to zarówno organizacje pozarządowe – stowarzyszenia, fundacje, a także podmioty wyznaniowe, jak i instytucje publiczne, w tym w szczególności Ośrodki Pomocy Społecznej na terenie gmin i miast. W ciągu ostatnich 5 lat, co roku Banki Żywności, współpracowały z około 3,3 tysiącami organizacji i instytucji na terenie całego kraju.

Według badania przeprowadzonego w 2019 roku przez organizację KLON/JAWOR na zlecenie Federacji Polskich Banków Żywności pn. „Potencjał podmiotów współpracujących z BŻ w zakresie ograniczania marnowania żywności” organizacje pozarządowe różnią się od instytucji tym, iż częściej prowadzą szerzej zakrojone działania związane z zagospodarowaniem żywności. Nie ograniczają się jedynie do jej dystrybucji lecz zajmują się także aktywizacją społeczności lokalnych i edukacją w tym obszarze. Prawie połowa przebadanych organizacji i instytucji ratuje żywność, współpracując także z innymi podmiotami poza Bankami Żywności, otrzymując ją bezpośrednio od sklepów, supermarketów i hipermarketów. Różnią się one między sobą także pod względem ilości pozyskiwanej żywności. 20% podmiotów, ratuje nie więcej niż 100 kg żywności rocznie, natomiast 10% przebadanych organizacji i instytucji pozyskuje nawet do 20 ton żywności w skali roku.

Warto tym samym zaznaczyć, że w kontekście rozwoju III sektora w Polsce, organizacje współpracujące z Bankami Żywności, odznaczają się ponadprzeciętnym stażem działania. Wśród przebadanych w 2019 roku podmiotów, aż ¾ działało już ponad 10 lat, a ich historia współpracy z Bankami Żywności była jedynie nieco krótsza. Zdecydowana większość organizacji ma dostęp do powierzchni magazynowej, za to mniej powszechne jest dysponowanie przestrzenią kuchenną. Organizacje dysponują zazwyczaj skromnym wyposażeniem. Najczęściej posiadają lodówkę, rzadziej zamrażarkę i kuchenkę mikrofalową. Około 37% organizacji i 17% instytucji ma do dyspozycji samochód osobowy. Zarówno organizacje pozarządowe, jak i instytucje wymagają wsparcia materialnego i organizacyjnego zarówno w przechowywaniu i dystrybucji żywności, jak i w kontekście ich funkcjonowania.

Badanie zostało przeprowadzone w formie ankiety skierowanej do 1604 podmiotów (w tym 1100 organizacji i 504 instytucji), którą wypełniło 526 z nich (w tym 316 organizacji i 210 instytucji). Stanowi to dość duży odsetek jak na badanie przeprowadzone przez Internet, a stosunkowo wysoka liczba podmiotów które wzięły w nim udział może wynikać z ich dużego zaangażowania lub bliższej współpracy z Bankami Żywności.