Prowadzone przez Bank Żywności w Trójmieście sklepy społeczne to miejsca, w których żywność uratowana przez zmarnowaniem jest przekazywana nieodpłatnie osobom potrzebującym na podstawie dokumentów wydanych przez instytucje pomocy społecznej lub przez Bank Żywności. Obecnie są to trzy sklepy – jeden w Gdańsku i dwa w Gdyni. Artykuł przybliża sposób funkcjonowania pierwszego z nich.

Wygląd i wyposażenie przypomina zwyczajny sklepik. Na półkach i w skrzynkach znajdują się produkty nie wymagające warunków chłodniczych, a w lodówkach i zamrażarkach mięso i wędliny, a także nabiał. W zależności od lokalizacji sklepy funkcjonują w wybrane dni tygodnia, w określone godziny. Sklepy społeczne są prowadzone w ścisłej współpracy z Urzędami Gmin, które współfinansują te przedsięwzięcia. Tym, co wyróżnia sklepy społeczne, są pochodzenie towaru, klienci i sposób „zapłaty” za produkty.

Pochodzenie towaru

Towary oferowane w sklepie społecznym to darowizny od producentów, rolników, sklepów, restauracji czy centrów dystrybucji będące produktami wycofanymi z etapu produkcji lub dystrybucji żywności lecz spełniającymi wymogi prawa żywnościowego w szczególności ze względu na zbliżający się upływ terminu przydatności do spożycia lub daty minimalnej trwałości lub ze względu na wady wyglądu tych produktów spożywczych albo ich opakowań. Są to zatem produkty, które nie mają wartości handlowej, mają natomiast te same walory smakowe czy wartości odżywcze, co jedzenie sprzedawane przez producentów czy dystrybutorów żywności.

Klienci

Ze sklepów społecznych mogą korzystać głównie osoby, które otrzymały skierowanie z Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie (w przypadku sklepu w Gdańsku). Skierowanie określa, w jakie dni tygodnia klienci mogą korzystać ze sklepu i ile punktów mogą podczas tych wizyt wykorzystać. Wszystkie skierowania są wystawiane na miesiąc i mogą dotyczyć jednej osoby lub całej rodziny. Najczęściej są to osoby znajdujące się w trudnej sytuacji życiowej, którym korzystanie ze sklepów społecznych pozwala odciążyć budżet przeznaczony na zakup jedzenia. Skierowania mogą też otrzymać osoby potrzebujące, które przekraczają ustawowe limity, a mimo to wymagają wsparcia, na przykład z powodu ciężkiej choroby członka rodziny czy nagłej utraty pracy.  Ponadto z gdańskiego sklepu mogą korzystać osoby, które nie mają skierowania, ale skontaktują się uprzednio z Bankiem Żywności i oświadczą na piśmie, iż są osobami potrzebującymi (lecz mogą w ten sposób odebrać żywność trzykrotnie, po czym muszą zgłosić się po skierowanie z MOPR).

Sposób zapłaty

W sklepie społecznym w Gdańsku „płaci się” punktami. Każda osoba/rodzina na skierowaniu ma określoną liczbę punktów do wykorzystania, podobnie produkty oznaczone są różną ilością punktów. Dla przykładu kilogram owoców lub warzyw „kosztuje” 2 punkty, mięso to „wydatek” 20 punktów za kilo, a cukier lub słodycze – 36 punktów za kilo. Co ważne, każda osoba nie może jednorazowo wziąć więcej niż 2,5 kilograma żywności. Przekazywana żywność jest ewidencjonowana, dzięki czemu można zidentyfikować produkty, które cieszą się większym i mniejszym powodzeniem. Czasami zdarza się, że jeśli danego produktu jest więcej lub ma on krótki termin przydatności do spożycia, to jest on rozdawany „za darmo”, czyli nie pobierane są za niego punkty ani nie wliczany jest on do limitu 2,5 kilograma żywności dziennie.

***

Sklepy społeczne to nie tylko miejsca, w których można otrzymać darmową żywność, ale także sposób na integrację społeczną, edukację konsumencką i ekologiczną. „Klienci” najczęściej pochodzą z grup zagrożonych społecznym wykluczeniem, a wizyty w sklepie sprawiają, że mogą sami decydować o tym, czego potrzebują i odzyskiwać poczucie sprawczości. Sposób naliczania punktów za poszczególne rodzaje produktów jest elementem edukacji ekonomicznej i konsumenckiej. Każdorazowe skompletowanie zakupów wymaga namysłu, decyzja musi zostać podjęta nie tylko na podstawie potrzeb, ale i możliwości – liczby posiadanych punktów. Ponadto osoby przychodzące do sklepów muszą mieć ze sobą torby, w które zapakują zakupy, co jest elementem budowania nawyku nie używania jednorazowych opakowań. Słowo sklep, które jest definiowane jako pomieszczenie przeznaczone na cele handlowe, zyskuje inne, społeczne znaczenie.

Autorka: Aleksandra Gutowska, Federacja Polskich Banków Żywności

Konsultacja: Łukasz Jaroń, Bank Żywności w Trójmieście